..जब हामी सुरुङ भित्र छिर्ने निर्णायक घडी आयाे

चट्टान फोडेर निस्केको पवित्र कर्णाली नदी जस्तै थियौँ । नदीको प्रवाह जस्तै थियो हाम्रो यात्रा । राज्यका सबै सुरक्षा घेरा लगभग पार गरिसकेका थियौँ । जनताको बस्तीमा, खुल्ला संसारमा थियौँ । जति टाढा पुगे पनि याद त त्यही जेलको आइरहेको थियो । के गर्दै होलान् पुनाराम दाई ? बाहिर आउन नसक्ने सबै बन्दीको जिम्मा म लिन्छु भन्दै थिए । हामीलाई पनि ‘नजाओ केटा हो’ भन्न भ्याउँथे । हामी निस्केपछि भित्र बसेकालाई सुरक्षाकर्मीले यातना दिन्छन् भन्ने लागेको थियो ।

उनीहरूलाई सम्झाउन हामीले अन्तिमसम्म कोसिस गरेका थियौँ । तर निर्णायक उनै पुनाराम दाई थिए । कम बोल्ने, कडा स्वभावका र नाईके पनि । जब हामी सुरुङ भित्र छिर्ने निर्णायक घडी आयो । जेलभित्र निकै ठूलो सन्नाटा छाएको थियो । डर, त्रास र आतंक एक साथ व्यक्त भएको थियो । हामीले जेलमा दुईवटा कुरा राम्रोसँग स्थापित गरेका थियौँ ।

एउटा आड भरोसा र विश्वासको मान्यता । हाम्रो परम्परा विश्वासको हो, विश्वासघातको होइन । मित्रताको हो, शत्रुताको होइन । माया र प्रेमको हो, घृणा र द्वेषको होइन । अर्को कुरा जेलमा परेका हामी सबै अपराधी होइनौँ । खास अपराधी त बाहिर छन् । सरकार र सत्तामा छन । भ्रष्टाचार गरेर देशलाई लुटेका छन्, विदेशीको सेवा गर्न असमान सन्धि सम्झौतामा ल्याप्चे लगाएका छन् । हजारौँ युवाहरूका रोजगारीका सपना बेचेका छन् ।

किसान मजदुरका अधिकार खोसेका छन् । हो तिनै हुन् वास्तविक अपराधी । हामी त सानातिना गल्ती गरेका मान्छे हौं । यी दुईटा कुराले सम्पूर्ण बन्दीहरूमा एउटा भिन्न खालको बुझाइ र एकता पैदा गरेको थियो । जतिसुकै जे भनेपनि निर्णायक कुरा त व्यक्ति स्वयं हो । ‘यिनीहरू निस्के भने हामी सबैलाई एकएक गरी यातना दिन्छ’ भन्ने सबैको बुझाइ थियो । बहुत ठूलो सङ्कटमा थिए उनीहरू पनि । एकातिर हाम्रो माया र सद्भाव अर्कोतिर तत्काल पाइने यातनाको त्रास ।

ठिक त्यही बेला देखिए पुनाराम दाई । उनले भने, ‘यिनीहरू देशको लागि लड्न जाने हुन्, जान देऊ । प्रशासनले सबभन्दा पहिला सोध्ने मलाई हो यो सब जिम्मेवारी मै लिन्छु, तिमीहरू कसैले चिन्ता गर्नु पर्दैन ।’ हुन पनि त्यस्तै भयो । सबैजना चुपचाप भए । अर्कोतिर बोलाएर हामीलाई पनि भन्दै थिए– ‘केटा हो मरिन्छ, यहाँ आनन्दले बसेका छौ । सुरुङ पुर्दी हाल केही पनि हुँदैन । मर्छु नै भन्छौ भने त मेरो भन्नु केही छैन ।’

जेल जानासाथ हामीले भित्रै पार्टी कमिटी विस्तार गरेका थियौँ । सामूहिक जीवनमा थियौँ । हाम्रो कम्युन थियो भित्र । सबैले बराबरी काम गर्ने, राशन–भत्ताको हिसाबकिताब एकजनाले गर्ने । सबैले आआफ्ना जिम्मेवारी पूरा गर्ने । माओवादी विरुद्ध एक शब्द बोल्ने जोसुकै होस् त्यसमाथि भौतिक हमला गर्ने ।

त्यसका लागि लोकजंग शाही, देवीराम देवकोटा र रामबहादुर रसाइलीको एउटा कमान्डो टिम तयार गरेका थियौँ । हामीले फरक–फरक समयमा जेलभित्रै तीनजनालाई राम्रैसँग कुटपिट गरेका थियौँ । यति गरिसकेपछि भित्री वातावरण लगभग हाम्रो नियन्त्रणमा आइसकेको थियो । अर्को निशानामा थिए पुनराम घर्ती । भौतिक हमला गर्नुभन्दा पहिले एकपटक मित्रताको व्यवहारद्वारा उनलाई रुपान्तरण गर्ने योजना बनाइयो ।

त्यसका लागि दलबहादुर घर्ती (विकास) लाई जिम्मा दिइयो । यति धेरै घमण्डी, क्रुर, माओवादी विरोधी जेल प्रशासनको सुराकी थिए । तर एक हप्ता लगाएर उनको मन र मस्तिष्कमा माओवादी विचार र भावना विजारोपण गर्न हामी सफल भयौँ । उनी रूपान्तरित भए, हाम्रा मित्र भए, पुनाराम दाई भए । निर्णायक घडीमा हामीलाई जीवनभर नभुल्ने ठूलो गुण लगाए । उनै पुनराम दाईको याद आइरहेको थियो । हामी चिंगाड खोलाको बाटो हुँदै काँडा घुवानीतिर अघि बढ्यौँ ।….

याे पनि..

‘जेल ब्रेक’ डायरी १ः सुर्खेत ‘जेल ब्रेक’ को इतिवृत्तान्त

‘जेल ब्रेक’ डायरी २: जेल तोडेका हामीलाई खोज्न जब तिनवटा हेलिकप्टर परिचालन भए…

‘जेल ब्रेक’ डायरी ३:…अनि खोज्न थाल्यौँ औजार